Po 17 września 1939 r. represjom poddani zostali polscy urzędnicy państwowi, a także wszyscy, noszący mundury. Także leśnicy, choć przecież ich działalność była jak najbardziej pokojowa. Jedną z ofiar był Adam Loret, pierwszy dyrektor Lasów Państwowych.
fot. domena publiczna
Adam Stefan Loret urodził się w 1884 r. w Jaśle, tam też się uczył i uzyskał maturę. Studiował w Krajowej Szkole Gospodarstwa Lasowego (od 1909 r. – nazwana Wyższą Szkołą Lasową) we Lwowie i następnie w Akademii Leśnej w Tharandcie w Saksonii, specjalizując się w urządzaniu lasu. W latach 1910-1920 pracował w prywatnych lasach dóbr Sucha koło Żywca, należących do Branickich – najpierw jako technik leśny, później jako kierownik urządzania lasów i pełnomocnik dóbr. Dnia 1 listopada 1920 r. przeszedł do służby państwowej i objął stanowisko p.o. szefa Zarządu Okręgowego Dóbr Państwowych. 10 października 1921 r. został mianowany naczelnikiem, a 1 lutego 1925 r. dyrektorem Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie.
W 1928 r. Loret opublikował swój program reform gospodarki leśnej w Polsce – „Główne wytyczne państwowego gospodarstwa leśnego”. Uzasadniał w nim tezę zwolenników etatyzmu, że dla osiągania z lasów państwowych największego dochodu przy zachowaniu ciągłości i trwałości użytkowania, konieczne jest przejęcie ich przez administrację lasów państwowych. Loret był zwolennikiem objęcia przez państwo kontroli nad całą gospodarką leśną w kraju. Twierdził, że „tylko państwo, jako właściciel, jest w stanie racjonalnie gospodarować lasami, uwydatniając wszystkie ekonomiczne, przyrodnicze i kulturowe korzyści płynące z nich dla kraju”.
Po utworzeniu w 1930 r. Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych Adam Loret został 1 stycznia 1931 r. powołany na jej kierownika z poleceniem realizowania nowej leśnej polityki gospodarczej. Przeprowadził wówczas inwentaryzację zasobów leśnych, likwidację umów z przedsiębiorcami prywatnymi, m.in. z angielską firmą The Century European Timber Corporation na eksploatację Puszczy Białowieskiej, przejęcie użytkowania lasu i sprzedaży drewna przez administrację lasów państwowych oraz podjęcie przez nią przerobu drewna. Zorganizował eksport materiałów drzewnych, powołując do życia przedsiębiorstwo Polska Agencja Drzewna „Paged” i przyczynił się do budowy portu drzewnego w Gdyni.
Gdy 1 lutego 1934 r. weszła w życie nowa organizacja administracji lasów państwowych, Loret został przez prezydenta Ignacego Mościckiego mianowany pierwszym dyrektorem naczelnym Lasów Państwowych. W wyniku konsekwentnej realizacji swej polityki gospodarczej, a miała ona początkowo wielu przeciwników, osiągnął poważne zwiększenie dochodowości lasów. Cieszył się poważaniem także za granicą.
Wybudowana przed wojną siedziba Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych na ul. Wawelskiej w Warszawie, obecnie znajdują się tu Ministerstwo Środowiska i Ministerstwo Klimatu. Fot. Wikipedia
Po wybuchu II wojny światowej Loret 5 września 1939 r. ewakuował się wraz z Dyrekcją Naczelną na wschód. Z propozycji opuszczenia kraju, wyjazdu wraz z rządem do Rumunii, nie skorzystał. 17 września został zatrzymany przez oddział wojsk sowieckich w miejscowości Naliboki w powiecie stołpeckim (bardzo blisko granicy), po czym odstawiony do więzienia w nieodległym Nowogródku.
Ostatnie miesiące życia Adama Loreta i okoliczności jego śmierci nie są wystarczająco znane. Podawane są bardzo różne wersje dalszych jego losów. Według wnikliwych badań profesora Józefa Brody (nieżyjący już, były pracownik naukowy pracownik Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu), na przełomie 1939 i 1940 r. Loret trafił do więzienia w Mińsku, co potwierdza m.in. świadectwo Konstantego Rdłutowskiego, byłego posła i senatora, również tam więzionego. Profesor Broda nie znalazł w tym świadectwie wzmianki, że Loret mógł być zamordowany przez NKWD na mocy uchwały politbiura WKP (b) z 5 marca 1940 r., stąd wysnuł wniosek, że mógł zginąć dopiero przy likwidacji więzienia, co nastąpiło po ataku Niemiec na ZSRS, w czerwcu 1941 r. Zapewne, ostateczne wyjaśnienie daty śmierci Adama Loreta mogłoby nastąpić w wyniku ujawnienia dokumentów z archiwów rosyjskich i białoruskich z tamtych czasów, ale są one niedostępne. Adam Loret jest wymieniony jako ofiara Zbrodni Katyńskiej dokonanej przez sowieckie NKWD w Mińsku w publikacji ks. Z. Peszkowskiego i S. Zdrojewskiego (2001). Gdyby ta wersja uzyskała ostateczne potwierdzenie w dokumentach oznaczałoby, że Adam Loret został rozstrzelany w więzieniu w Mińsku, a zwłoki trafiły na wielkie leśne cmentarzysko w Kuropatach, gdzie do dzisiaj nie przeprowadzono ani ekshumacji, ani godnego upamiętnienia dziesiątków tysięcy pomordowanych, w tym Polaków.
Według innej wersji, zdaniem prof. Brody – niewiarygodnej, 17 września kolumna samochodów, w której jechał Loret, została zatrzymana przez czerwonoarmistów, a on sam osadzony przez władze sowieckie w więzieniu w położonym na północ od Naliboków Wołożynie (urządzonym w przedwojennych koszarach Korpusu Ochrony Pogranicza). Na przełomie października i listopada 1939 roku, dyrektor wraz z kilkoma współwięźniami zostali zabrani do pracy w lesie. Mieli ładować drewno na wozy. Zostali ostrzeżeni, że przy próbie ucieczki będą zabici. Sześciu więźniów pilnowanych było przez 15 żołnierzy NKWD. Wywieziono ich 10 km od Wołożyna, do lasów majątku Pierszaje należącego do hr. Benedykta Tyszkiewicza. Na miejscu wprowadzono atmosferę terroru. W pewnym momencie, około godz. 14. padł strzał, od którego zginął dyrektor Loret. Oprawcy ściągnęli z zabitego ubranie i buty, ciało pozostawiając w lesie. Potem jednak zwłoki zabrano i pochowano w Wołożynie, przy ul. Wileńskiej, nieopodal pomnika Niepodległości.
Prof. Józef Broda opublikował poświęcony temu tematowi artykuł, który znalazł się w książce „Adam Loret. Pierwszy naczelny dyrektor Lasów Państwowych” (pod red. Andrzeja Grzywacza), która ukazała się w 2010 r. Autor wykazał w nim, że w świetle wiarygodnych relacji świadków Adam Loret w ogóle nie przebywał w Wołożynie, a tylko w więzieniu w Nowogródku i później w Mińsku i tam kończą się wszelkie ślady po nim.
Pierwszy dyrektor Lasów Państwowych został upamiętniony w kilku miejscach w kraju,m.in. przed siedzibą Dyrekcji Generalnej LP w Warszawie stanął jego pomnik, w Białowieży odsłonięto pamiątkową tablicę, Ta echnikum Leśne w Tucholi otrzymało jego imię.
P.K.
Artykuł opracowany na podstawie materiału autorstwa Tadeusza Chrzanowskiego z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu
