Wśród dokumentów dotyczących sowieckich przygotowań do inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r. szczególne miejsce zajmuje tajna Dyrektywa Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrentija Berii o utworzeniu Grup Operacyjnych NKWD w celu wkroczenia wojsk sowieckich na terytorium zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi[1].
Dyrektywa datowana na 15 września 1939 r. była skierowana do wąskiego grona funkcjonariuszy partyjnych oraz składu kierowniczego NKWD. Z treścią dyrektywy podczas odpraw miano osobiście zapoznać (bez przekazywania kopii pisemnej) oficerów wyznaczonych na dowódców tworzonych Grup Operacyjnych oraz wchodzących w ich skład funkcjonariuszy, przy czym nacisk kładziono na dokładne wyjaśnienie stawianych przez partię i władze państwowe ZSRR zadań.
Plan opanowywania wschodnich województw II RP zakładał, iż w ślad za Armią Czerwoną miały podążać grupy operacyjne złożone z czekistów wspieranych przez oddlegowane do wsparcia zbrojnego pododziały wojsk pogranicznych. W miarę posuwania się wojsk w zajmowanych miejsowościach miały być tworzone Zarządy Tymczasowe, w skład których oprócz aktywu partyjnego mieli wchodzić także wyznaczenim funkcjonarisze z Grup Operacyjnych NKWD. Zgodnie z zaleceniami Berii funkcjonariusze NKWD całą swoją pracę powinni wykonywać w ścisłym kontakcie z dowództwem wojskowym i pod kierownictwem Zarządów Tymczasowych
Wraz z opanowywaniem nowych terenów z każdej Grupy Operacyjnej powinny być wydzielane niewielkie oddziały, których zadaniem było tworzenie lokalnych struktur NKWD. W mniejszych miejscowościach zalecano pozostawianie kilku funkcjonariuszy, a w większych od kilkunastu do kilkudziesieciu. W uzasadnionych przypadkach do pomocy przydzielano wydzielone oddziały wojsk pogranicznych, które miały pełnić funkcję zbrojnego wsparcia dla czekistów.
Dla lepszego zrozumienia zadań stawianych NKWD na Kresach sięgnijmy bezpośrednio do treści omawianego dokumemtu:
***
[…]
Grupy operacyjne powinny przeprowadzić następujące działania:
- Niezwłocznie zająć wszystkie instytucje łączności: telegraf, telefon, radiostacje i radiowęzły, poczty; postawić na czele instytucji łączności pewnych ludzi.
- Niezwłocznie zająć pomieszczenia banków państwowych i prywatnych oraz wszelkie miejsca przechowywania środkamów państwowych i społecznych oraz zabezpieczyć je i dokonać inwentaryzacji.
- Okazywać wszelaką pomoc Wydziałom Politycznym armii i oddelegowanym do nich współpracownikom w niezwłocznym zajęciu drukarń, redakcji gazet, składów papieru oraz [udzielić pomoc] w organizacji wydawania gazet.
- Niezwłocznie zająć wszystkie archiwa państwowe – w pierwszej kolejności archiwa żandarmerii i II Oddziału Sztabu Generalnego (ekspozytury, placówki organów wywiadu)
- W celu zapobieżenia działaniom spiskowym aresztować w charakterze zakładników znaczących przedstawicieli obszarników, szlachty i kapitalistów.
- Aresztować najbardziej reakcyjnych przedstawicieli administracji rządowej (kierowników lokalnych policji, żandarmerii, pograniczników i ekzpozytur II Oddziału Sztabu Generalnego), wojewodów i ich najbliższych współpracowników, przywódców partii kontrrewolucyjnych: PPS – Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Pracy, Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej, ONR. […] Aresztów osób duchownych na razie nie przeprowadzać – zwłaszcza katolików.
- Zająć więzienia. Sprawdzić wszystkich osadzonych. Wszystkich aresztowanych za działalność rewolucyjną i antyrządową uwolnić, wykorzystując to do werbowania agentury i prowadzenia pracy politycznej wśród ludności. Zorganizować nową administrację więzienną z pewnych ludzi, na czele postawić jednego z funkcjonariuszy NKWD, zabezpieczyć surowy reżim przetrzymywania aresztowanych.
- Równolegle z prowadzonymi operacjami rozwinąć śledztwa przeciwko organizacjom kontrrewolucyjnym w celu wykrycia grup i osób stawiajacych sobie za cel prowadzenie dywersji, terroru, działań powstańczych i sabotażu kontrrewolucyjnego. […]
- Przystąpić do stworzenia aparatu agenturalnego, przy czym w pierwszej kolejności objąć nim aparat państwowy, kontrrewolucyjne kręgi burżuazyjne i partie polityczne. Szczególną uwagę zwrócić na stworzenie sieci donosicieli w redakcjach gazet, w instytucjach kulturalno-oświatowych, składach żywnościowych, sztabach, gwardiach robotnicznych i komitetach chłopskich
- Podjąć działania w celu aresztowania agentów i prowokatorów żandarmerii, policji politycznej i ekzpozytur II Odziału Sztabu Generalnego, wykorzystujac w tym celu przejęte archiwa.
- Zabezpieczyć sprawną ochronę porządku publicznego. Zorganizować warty wokół elektrowni, wodociągów, magazynów żywnosciowych, elewatorów i składów paliwa. Organizować walkę z bandytyzmem, grabieżami i spekulacją. […] Przeprowadzić wśród całej ludności rejestracje i konfiskatę broni palnej, materiałów wybuchowych i radioodbiorników.
- Grupy operacyjne NKWD mają zająć pomieszczenia odpowiadajace wymogom pracy NKWD. W celu przetrzymywania zatrzymanych należy zorganizować wewnętrzne areszty i zapewnić należną ich ochronę i obsługę.
- W celu zabezpieczenia transportu kolejowego funkcjonariusze grup drogowo-transportowych NKWD na każdej większej stacji powinni zorganizować pracę agenturalno-operacyjną nakierowaną na walkę z dywersją, szpiegostwem i sabotażem kontrrewolycyjnym. […] We współpracy z komendantem i komisarzem stacji organizujcie ochronę stacji, parowozowni, warsztatów remontowych, magazynów, pomp wodnych, mostów kolejowych, torów i [urządzeń] łączności.
- Funkcjonariusze NKWD mają wziąć aktywny udział w przygotowaniu i prowadzeniu tymczasowych zarządów zebrań ludowych – ukraińskiego, białoruskiego i polskiego. W celu zabezpieczenia wzmożonego przeprowadzania zebrań ludowych należy zorganizować pracę agenturalno-operacyjną nakierowaną na wyjawienie i represjonowanie organizacji kontrrewolucyjnych, grup i osób przeciwdziałających i utrudniających organizowanie nowej władzy.
- Wziąć aktywny udział w organizacji gwardii robotniczej i komitetów chłopskich, zwracając przy tym uwagę na zapobieżenie przenikaniu w ich skład kontrrewolucyjnych wrogich elementów.
- Konfiskaty furażu i żywności wsród ludności należy unikać. Niezbędny furaż i żywnośc kupujcie u ludności za sowieckie ruble w gotówce, wyjaśniając iż wartość rubla (kurs) równa sie kursowi złotego.
Niniejsza dyrektywa nie podlega kopiowaniu i znajduje się jedynie u tow. Mierkułowa, Sierowa, Boczkowa i Canawa. Zaznajomcie [z treścią] tow. Chruszczowa, Ponomarienko, Timoszenko i Kowaliowa.
Beria. /podpis odręczny/
***
Adam Kaczyński
[1] Radianśki Orhany Derzavnoj Bezpeky u 1939-1941 r., Dokumenty HDA SB Ukrainy, Kijów 2009. s. 46-49. (HDA SBU F. 16. Op. 32, Spr. 33, Ark.10-15)
