W przeddzień tzw. „wyzwoleńczego pochodu Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej” (tak w ZSRR nazywano agresję na Polskę), w składzie specjalnych okręgów wojskowych, Białoruskiego i Kijowskiego, które wkrótce zostały przekształcone we Front Białoruski i Front Ukraiński, zostały stworzone potężne grupy powietrzne. I tak, w rejonach Białoruskiej SRR graniczących z województwami wileńskim, nowogrodzkim i poleskim, skoncentrowano 13 pułków lotnictwa i trzy niezależne eskadry lotnicze.
Radzieccy piloci przy samolocie I – 16
Potężna osłona myśliwska składała się z siedmiu pułków powietrznych. Oprócz lotnictwa, przekazanego do dyspozycji armii, istniały jednostki podporządkowane frontowi. Lotnictwem Frontu Białoruskiego dowodził K. Gusiew. Dla udziału w operacjach wojskowych w Polsce, radzieckie dowództwo planowało zaangażować najlepszych pilotów. Z terenów walk nad Chałchin-Goł, gdzie doszło do krwawych starć z pilotami japońskimi, wezwano Lakiejewa, Osipienkę, Smuszkiewicza, Krawczenkę, Duszkina, Gusiewa i Gricewieca. Ten ostatni, dwukrotny bohater Związku Radzieckiego Siergiej Iwanowicz Gricewiec, zginął tragicznie w katastrofie lotniczej na lotnisku Bołbasowo pod Orszą, na dzień przed inwazją Armii Czerwonej na terytorium II Rzeczypospolitej.
W 1939 roku, głównymi radzieckimi myśliwcami były wykorzystywane w czasie hiszpańskiej wojny domowej i walk z Japończykami na Dalekim Wschodzie dolnopłat I-16 [4 km, bomby, 525 km/godz – red.] i dwupłatowiec I-15 bis [4 km, bomby, 370 km/godz – red.]. Oba samochody powstały w Biurze Projektowym Polikarpowa. Podstawą lotnictwa bombowego był samolot SB [4km, 600 kg bomb, 450 km/godz – red.]. Na Białorusi skupione były w pułkach brygad lotniczych 16, 18 i 70. Ciężkie bombowce TB-3 [6 km, 5800 kg bomb, 185 km/godz] miały służyć jako samoloty transportowe.
Myśliwiec I – 16
… Armia Czerwona przekroczyła granicę radziecko-polską o 5.00 rano 17 września 1939 r. Lotnictwo radzieckie miało za zadanie odnaleźć polskie lotniska wojskowe, linie fortyfikacji i punkty obronne. Ponadto piloci Stalina wydano surowe rozkazy, aby nie atakowali samolotów niemieckiej Luftwaffe.
W „Dzienników działań bojowych Frontu Białoruskiego” 17 września zapisano: „Lotnictwo 3. Armii przeprowadziło loty na terenie Obszaru Umocnionego Postawy, jeziora Świr, jeziora Narocz, jeziora Miadel, Głębokiego, Święcian, Łyntup, Wilejki z celem określenia lokalizacji miejsc rozlokowania polskich lotnisk wojskowych, miejsc dyslokacji polskich wojsk w rejonach dawnych niemieckich fortyfikacji. W rejonie Wilejki wykryto baterię przeciwlotniczą. W rejonie jeziora Narocz napotkano polskie samoloty PZL-24 [zapewne były to PZL P-11c, uzbrojone zazwyczaj w 2 km, 360 km/godz – red.]. W rejonie Widza grupa naszych bombowców została zaatakowana przez polskie myśliwce. W rejonie Woropajewa nasze samoloty zaatakowały polski pociąg wojskowy.
Wkrótce „Sokoły Stalina” otrzymały rozkaz rozpoznania obszaru Święciany-Wilno-Grodno-Lida-Oszmiany i zaatakowania polskich jednostek na ich drodze do granicy z Litwą.
Myśliwiec I – 15 bis
Polska armia była zdezorientowana zachowaniem strony sowieckiej. Związek Radziecki nie wypowiedział wojny Polsce, dlaczego więc Armia Czerwona zaatakowała Wojsko Polskie? Do starć na niebie północno-wschodnich terenów Rzeczypospolitej, oprócz wspomnianej walki koło Widza, nie dochodziło. Jednak na południu, nad Zachodnią Ukrainą, takie starcia lotnicze miały miejsce.
18 września 1939, radzieckie samoloty pojawiły się nad położoną niedaleko Grodna, polską bazą lotniczą w mieście Karolin. Jej garnizonowa wspierał działania 5. polskiego pułku lotniczego z Lidy. Baza była chroniona przez trzy działa przeciwlotnicze i karabiny maszynowe. Wieczorem tego samego dnia samoloty z czerwonymi gwiazdami na skrzydłach przeprowadziły nalot na Karolin.
Sowieccy żołnierze oglądają rozbity polski samolot
23 września 1939, radzieckie bombowce wielokrotnie atakowały okręty polskiej Flotylli Pińskiej. Na południowym skrzydle Frontu Białoruskiego oddziały 4 Armii radzieckiej próbowały odciąć drogę polskiej Grupie Operacyjnej „Polesie”, dowodzonej przez generała brygady Franciszka Kleeberga.
25 września 1939 siedziba sztabu lotnictwa Frontu Białoruskiego została przeniesiona do Wołkowyska. Po dotarciu do linii demarkacyjnej i zetknięcia się z armią niemiecką w rejonie Brześcia, oddziały Armii Czerwonej przerwały swój marsz na zachód. Samolotiom Frontu Białoruskiego zabroniono przelatywać przez linię, ustaloną przez dowództwo radzieckie i niemieckie. Oficjalnie, tak zwany „wyzwoleńczy pochód” zakończył się 14 października 1939 r. W tym dniu, wojska Frontu Białoruskiego przeniesiono na etaty okresu pokoju.
Dwukrotny bohater Związku Radzieckiego Siergiej Iwanowicz Gricewiec – zginął na dzień przed sowiecką inwazją
Ihar Melnikau,
doktor nauk historycznych
3.09.2018 r.