Przegrana wojna we wrześniu 1939 r. oznaczała upadek polskiej administracji na całym obszarze tak niemieckiej, jak i sowieckiej okupacji. Na terenie ustanowionego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa dotychczasowe urzędy gminne przetrwały, jednak na wschód od Bugu Sowieci wprowadzili całkiem nowe, „rewolucyjne” władze. Zapraszamy więc do zapoznania się z unikatowym zbiorem pieczęci urzędów gminnych z terenu przedwojennego powiatu lwowskiego.
Po odzyskaniu niepodległości jednym z najpoważniejszych wyzwań odradzającego się państwa polskiego było stworzenie jednolitej i sprawnej administracji państwowej. Znaczącym problemem była tutaj konieczność ujednolicenia dawnych systemów administracyjnych pozostawionych po zaborcach. O ile w pierwszych latach niepodległości skupiano się głównie na budowaniu administracji państwowej na szczeblu centralnym i wojewódzkim, to problematyka związana z działalnością samorządu w znacznej mierze nadal opierała się na rozwiązaniach prawnych odziedziczonych po państwach zaborczych. W przypadku Galicji odziedziczony po Austro-Węgrzech system samorządowy działał dość sprawnie, choć jego główną bolączką było bardzo duże rozdrobnienie i słabość poszczególnych gmin, siedziby których znajdowały się w praktycznie wszystkich, czasami nawet bardzo niewielkich miejscowościach. Przykładem może być tutaj powiat lwowski, w skład którego do połowy lat 30 XX w. wchodziło ponad 120 jednostek gminnych.
Do poważniejszych zmian administracyjnych w powiecie lwowskim doszło na początku lat 30 XX. Rozporządzeniem z 11 kwietnia 1930 włączono do Lwowa dotychczasowe gminy wiejskie Zamarstynów, Hołosko Małe, Kleparów, Sygniówkę, Kulparków, Zniesienie oraz części gmin Biłohorszcze, Kozielniki. Ostatecznie zmiany weszły w życie z dniem 1 kwietnia 1931 r. W ich wyniku terytorium tzw. „Wielkiego Lwowa” powiększyło się o 3106 ha, a ludność wzrosła o ponad 50 tys. mieszkańców, dzięki czemu Lwów stał się trzecim co do wielkości miastem w II RP.
Do kolejnych zmian w podziale terytorialnym powiatu lwowskiego doszło na skutek zapisów ustawy z dnia 13 lipca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Zgodnie z jej duchem dążono do stworzenia większych terytorialnie gmin, przy jednoczesnym zmniejszeniu ich kompetencji względem administracji rządowej. 1 sierpnia 1934 r. w ramach reformy administracyjnej utworzono 14 nowych znacznie większych gmin obejmujących średnio po kilkanaście mniejszych miejscowości. Dawne wsie gminne zostały zdegradowane do roli gromady. Wśród nowoutworzonych „wzmocnionych” gmin znalazły się: Biłka Szlachecka, Brzuchowice, Czerkasy, Czyszki, Dawidów, Jaryczów Stary, Krasów, Krzywczyce, Malechów (od 1937 r. siedziba gminy w Dublanach), Nawaria, Ostrów, Prusy, Sokolniki i Zimna Woda. Podział ten zachował się aż do momentu wybuchu II Wojny Światowej.
Większość prezentowanych pieczęci gminnych pochodzi z pierwszej połowy lat 20 XX w. Cechą charakterystyczną wyróżniającą pieczątki z tej epoki była ogromna różnorodność form graficznych oraz zróżnicowana jakość wykonania. Każda gmina na swojej pieczęci starała się odwzorować swój herb. W przypadku jego braku podawano jedynie nazwę gminy – często zdarzały się pieczątki dwujęzyczne: polsko-ukraińskie. Taki stan rzeczy utrzymał się do roku 1926. Po dojściu do władzy sanacji i zmianie godła państwowego rozpoczęto proces wymiany pieczęci gminnych, które od tej pory zostały ujednolicone – miejsce dawnych herbów zajęło godło państwowe. W latach 30 XX w związku z reformą samorządową zaprzestano używania sformułowania „Zwierzchność gminna” zastępując je terminem „Zarząd Gminy”. Na nowych pieczęciach owalnej formy oprócz nazwy gminy znalazła się również nazwa powiatu.
Tekst i zdjęcia © Adam Kaczyński
