Białystok był jednym z miast, które zostały szczególnie doświadczone przez sowieckie represje. 17 września 2021 roku, w Światowy Dzień Sybiraka i 82. rocznicę agresji ZSRR na Polskę, w Białymstoku otwarte zostało Muzeum Pamięci Sybiru.
Siedziba muzeum
To najważniejsza data w kalendarzu sybirackim. Po wielu latach starań, zostało otwarte muzeum poświęcone pamięci ofiar rosyjskich i sowieckich represji. Jest to jedyna placówka w kraju opowiadające historię polskiej obecności na Sybirze – od carskich zsyłek w głąb Rosji, po represje i zbrodnie sowieckie, w tym deportacje na Syberię i do Kazachstanu. Przedstawione w muzeum dzieje Sybiru i Kresów są nierozerwalnie splecione z losem milionów Polaków. Muzeum zebrało ponad pięć tysięcy eksponatów i pamiątek po Sybirakach.
W uroczystości otwarcia Muzeum wzięli udział między innymi prezydent RP Andrzej Duda, były prezydent Bronisław Komorowski, prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski oraz Sybiracy i ich rodziny. Na oficjalnej stronie internetowej muzeum możemy przeczytać: „Naszą misją jest badanie i upamiętnianie historii ludzi rzuconych przez los w olbrzymią otchłań rozciągającą się między górami Ural a Oceanem Spokojnym, w otchłań ludzkiego upadku i nieludzkiej wręcz siły przetrwania: gdzieś między Syberię a Sybir. Poprzez pryzmat losów Polaków i innych obywateli wielonarodowej Rzeczypospolitej pokazujemy uniwersalne prawdy o ludzkim okrucieństwie i o braterskiej sile przetrwania, o ideologicznym szaleństwie totalitaryzmów i o podstawowych wartościach moralnych wypracowanych przez cywilizację”.
Muzealna rampa kolejowa
Podczas czterech wielkich deportacji zorganizowanych w latach ‘4. XX wieku, na Syberię i do Kazachstanu wywieziono kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Białegostoku i jego okolic. Praktycznie co piąty Białostoczanin „znikł” ze swego mieszkania, kamienicy, podwórka, ulicy, skweru… „Niemal każda rodzina została dotknięta sowieckimi prześladowaniami” – czytamy na stronie Muzeum Pamięci Sybiru.
Ponad 90 proc. eksponatów, które udało się zgromadzić, to darowizny. – One, na pierwszy rzut oka, nie są jakieś wyjątkowe. To kartka papieru, stara chustka, obity garnek. Natomiast wyjątkowa jest opowieść, która się za każdą z tych rzeczy kryje. Jeden z ostatnich eksponatów, który otrzymaliśmy, to skrzypce rodziny Jąkałów. Zesłaniec dostał je w 20-leciu międzywojennym od swojego ojca. Kiedy został aresztowany i musiał w pośpiechu spakować się na Syberię, zabrał ze sobą skrzypce. Ten instrument przez cały czas był z jego rodziną. One nie zostały wymienione ma żywność, a proszę pamiętać, że ludność na Syberii bardzo głodowała. Te skrzypce wróciły do Polski, były używane jeszcze przez wiele lat. Kilka miesięcy temu potomkowie tego Zesłańca przekazali nam ten instrument – tak o powstałym Muzeum Pamięci Sybiru opowiada jego dyrektor prof. Wojciech Śleszyński. – W Białymstoku był ważny węzeł kolejowy. To tutaj przywożono zesłańców z całego regionu i wywożono dalej na Wschód. Dokładnie w tym miejscu, z którego odchodziły pociągi, znajduje się Muzeum Pamięci Sybiru. Gdy wchodzimy na jego teren, to już samo miejsce krzyczy, już samo miejsce opowiada historię – dopowiada prof. Śleszyński.
Muzeum Pamięci Sybiru to trzykondygnacyjny kompleks przy ulicy Węglowej. Wystawa ma charakter narracyjny. Pierwsza część wystawy jest ciemna, mroczna, natomiast druga charakteryzuje Sybir – jest jasno, biało jak śnieg, charakteryzując geograficzną Syberię. W tle słychać szelest mroźnego wiatru i trzask stąpania po twardym śniegu. Wystawa zawiera liczne elementy multimedialne, zawierające krótkie opowieści ocalonych Sybiraków, kroniki filmowe z okresu międzywojennego, rozbudowany kalejdoskop fotografii. Jest też wyjaśnienie różnicy między słowami „Sybir” i „Syberia”, gdzie Syberia to nazwa geograficzna, a Sybir to miejsca zsyłek, obejmujące szerszy obszar.
Ekspozycja muzealna
W muzeum znajdują się takie eksponaty jak aparat fotograficzny, okulary, sweter, pluszowa zabawka oraz wiele innych oryginalnych i autentycznych przedmiotów zabranych przez Sybiraków z ich domów w momencie deportacji, a także między innymi forma do wypieku chleba, worek transportowy jednego z żołnierzy Armii Andersa, oryginalny motocykl Sokół 600. Jest również zabytkowy wagon, którym wywożono ludzi na Sybir. W Muzeum znajduje się także Memoriał Zbrodni Katyńskiej, przypominający o związku z Sybirakami, a ofiarami zbrodni Katyńskiej.
Ekspozycja muzealna
Na metalowych płytach utrwalone są imiona i nazwiska osób, które zginęły w Katyniu. W tym miejscu znalazły się eksponaty z Muzeum Katyńskiego. W muzeum oprócz wystawy stałej, organizowane są wystawy czasowe oraz ciekawe wydarzenia, tj. pokaz mody i rowerów zabytkowych z okresu przedwojennego lub „śniadanie kresowe” –dania i przekąski przygotowane według tradycyjnych receptur.
Karolina Guz
Zdjęcia uzyskane dzięki uprzejmości Muzeum Pamięci Sybiru