W Polsce mało znane są przedwojenne i wojenne dzieje losy polityków, którzy działali w największej ukraińskiej partii w II Rzeczpospolitej – UNDO. Z Ołehem Stecyszynem, ukraińskim dziennikarzem i historykiem, redaktorem gazety „Historia +”, autorem książek o historii wojskowej Ukrainy w XX wieku, rozmawiała na ten temat Anastazja Ołeksijenko
Wasyl Mudry, lider UNDO w 1939 r., wicemarszałek Sejmu. Fot. Wikipedia
Przed wrześniem 1939 r nastąpiło zaostrzenie kursu UNDO (Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne) wobec władz polskich, wcześniej nakierowanego na współpracę. Dlaczego?
Powodów było kilka. Zacznijmy od tego, że UNDO powstało w 1925 r., po ostatecznej porażce ukraińskiej walki o niepodległość. Stało się to szczególnie widoczne po tym, jak Rada Ambasadorów Ententy w marcu 1923 r. uznała suwerenność Polski nad Galicją Wschodnią. Dlatego też duża część elit zachodniej Ukrainy, w tym ci, którzy kiedyś działali w rządzie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej lub walczyli przeciwko Wojsku Polskiemu albo czerwonej lub białej Rosji, zrozumiała, że ukraińskich interesów należy teraz bronić w nowy sposób. I na tym polegała ich różnica od reszty kombatantów Ukraińskiej Armii Halickiej (UHA, wojsko Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej) i Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, którzy wybrali drogę walki podziemnej, tworząc Ukraińską Organizację Wojskową (UWO).
Takie stanowisko UNDO przewidywało też względną lojalność wobec polskich władz. Polityka ta była do pewnego stopnia kontynuowana przez UNDO przez wszystkie czternaście lat jej działalności w przedwojennej Polsce. Innym powodem może być kilka poważnych skandali w partii, które zwykle skutkowały wycofaniem radykalnych jej członków lub przejściem ich do opozycji oraz zastąpieniem dotychczasowych liderów partii osobami bardziej umiarkowanymi.
Gazeta UNDO – „Diło”
Ale mimo to, wicemarszałek Sejmu i lider UNDO Wasyl Mudry w pierwszych dniach września 1939 podkreślał potrzebę wspólnej, Ukraińców i Polaków, walki z Niemcami. Co było tego powodem?
Wasyl Mudry został szefem UNDO w 1935 r., po jednym z tych podziałów, kiedy wielu radykałów opuściło partię. Ten polityk znany jest ze swojego poparcia dla „normalizacji” stosunków polsko-ukraińskich, podczas gdy wielu działaczy jego partii, takich jak Dmytro Palijiw, Stepan Wytwycki lub Lubomyr Makaruszka, potępili taką ugodową postawę i zajmowali bardziej bezkompromisowe stanowisko. W ogóle nie absolutyzowałbym wrześniowego oświadczenia Mudrego, przynajmniej dlatego, że w tamtym czasie było już czystą formalnością i nie miało wpływu na przebieg obrony Polski ani na nastroje mniejszości ukraińskiej.
Co stało się z działaczami UNDO po agresji radzieckiej 17 września?
Po przyjściu władzy radzieckiej w 1939 r. wielu liderów i zwykłych działaczy partii zostało aresztowanych. Wiadomo, że niektórzy z nich zmarli w więzieniach i obozach Gułagu (O. Łućkyj, W. Cełewycz), a jednocześnie wielu z nich, którzy przeżyli bolszewickie panowanie, po przejściu frontu niemiecko-radzieckiego wyjechali na zachód (S. Wytwycky, S. Baran, M. Halibej, I. Nimczuk i inni). Z oczywistych powodów reszta aktywu partyjnego nie afiszowała się po wojnie swoim członkostwem w UNDO.
Były lider UNDO Dmytro Łewycki został aresztowany, wywieziony do łagru, po układzie Sikorski-Majski zwolniony ale na zesłaniu w Bucharze, gdzie zmarł w domu opieki społecznej prowadzonym przez Delegaturę Ambasady RP. Fot. Wikipedia
Co się potem stało z Wasylem Mudrym? I czemu na Ukrainie chyba w ogóle nie jest pamiętany?
Był jednym z tych, którzy mieli szczęście wyemigrować na Zachód. Wasyl Mudry zmarł w 1966 roku w Nowym Jorku. Na Ukrainie on i jego towarzysze partyjni są rzeczywiście w większości pamiętani tylko przez badaczy historycznych, zarówno profesjonalistów, jak i amatorów. Dlaczego tak się dzieje? Moim zdaniem dlatego, że sam projekt polityczny UNDO, który przewidywał wyłącznie parlamentarną metodę obrony ukraińskich interesów, bez użycia przemocy, przegrał w konkurencji z tymi ruchami ukraińskimi, które promowały bardziej radykalne metody.
