Dla rozkładu Kresów – rozumianych jako przestrzeń spotkania kultur we wschodniej części dawnej Rzeczpospolitej – rok 1939 roku nie stanowi ani punktu wyjścia, ani punktu dojścia. Jednakowoż jego obciążenie symboliczne jest na tyle znaczące i czytelne, że nie wymaga tłumaczenia. Wojenna zagłada dotyczy części Kresów jednocześnie w pewnym sensie ostatniej i bodaj najistotniejszej, zawierającej stolicę WKL oraz stolicę polskiego Piemontu w wieku XIX. Można argumentować, że obecnie Kresów w znaczeniu kulturowym Polska nie posiada, chociaż np. Podlasie zawiera pewne kojarzące się z nimi elementy.
W zwycięskiej bitwie z oddziałem Armii Czerwonej pod Kodziowcami dowodził 2 szwadronem 101 Rezerwowego Pułku Ułanów. Ale pułkownik Narcyz Łopianowski z bolszewikami walczył już w 1920 r., a jego losy po kampanii wrześniowej 1939 r. mogłyby stać się kanwą książki sensacyjnej.
Narcyz Łopianowski urodził się 29 października 1898 r w miejscowości Stoki na Wileńszczyźnie. Tu – w stopniu porucznika. Fot. Wikipedia
Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych (szef sowieckiego rządu) Wiaczesław Mołotow „wyjaśnił” przyczynę gwłatownej zmiany w polityce sowieckiej – zawarcia sojuszu z hitlerowską III Rzeszą i agresję na Polskę – podczas posiedzenia Rady Najwyższej ZSRR 31 października 1939 r. Oczywiście, wystąpienie było pełne kłamstw i przeinaczeń.
W popularnych wyobrażeniach towarzyszących sowieckiej agresji 1939 roku i jej konsekwencjom, losy Polaków funkcjonują w ramach swoistej typologii. Trwałe miejsce zajmują w niej z jednej strony przedwojenny oficer – ofiara Katynia, więzień łagru, czy kresowa rodzina wywieziona do Kazachstanu i tam osiadła; z drugiej – obywatele II RP, którzy znaleźli sposób, by wydostać się z ZSRS: ogólnie rzecz biorąc ci, co trafili „do Andersa” i ci, co, nie mając takiego szczęścia, przybyli do „Polski ludowej” z armią Berlinga albo jako tzw. „repatrianci” (de facto: ekspatrianci) w latach 1944-1959. Ale byli i inni.
Obchody Święta Niepodległości w Warszawie, rok 1933. Obok Marszałka stoi Adam Sokołowski
Dla wielu polskich żołnierzy kampania wrześniowa 1939 r. skończyła się dopiero na początku października. O dramatycznych walkach z agresorem ze wschodu opowiadają wspomnienia ppłk. dypl. Franciszka Pokornego.
Jedna z większych, wrześniowych bitew z Armią Czerwoną, miała miejsce w Kodziowcach, położonych kilka kilometrów na wschód od miasta Sopoćkinie i kilkanaście od granicy białorusko-polskiej. Tak owo starcie opisywał rotmistrz Narcyz Łopianowski, we wrześniu 1939 r. dowódca 2. Szwadronu 101. Rezerwowego Pułku Ułanów, wchodzącego w skład Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”.
Portal „Znad Niemna” opublikował rozmowę z szefem Fundacji Joachima Lelewela Piotrem Kościńskim o powstaniu fulmu „Krew na bruku. Grodno 1939”. Ten krótkometrażowy dokument fabularyzowany obejrzało już na YouTube 213 tys. osób.
Wśród dokumentów dotyczących sowieckich przygotowań do inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r. szczególne miejsce zajmuje tajna Dyrektywa Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrentija Berii o utworzeniu Grup Operacyjnych NKWD w celu wkroczenia wojsk sowieckich na terytorium zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi[1].
